آداب و رسوم گلستانی ها در شب چله/ از «شوچره» تا «چکه برش»
یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر، آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه دی نخستین روز زمستان گفته می‌شود. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود.
یلدا از گذشته تا به امروز با دورهمی و جشن و سرور همراه بوده است و در این روز کوچکترها مهمان بزرگترها می‌شوند و حافظ و هندوانه و انار و آجیل هم که پای ثابت مراسم‌ها بوده و لذت دور هم بودن این شب را دوچندان می‌کند.
در گلستان هم اقوام مختلف گرگانی، ترک قزلباش، مازندرانی، شاهرودی، سبزواری، ترکمنی، سیستانی و بلوچ برای شرکت در جشن یلدا از چند روز قبل برا دورهمی‌های خانوادگی برنامه‌ریزی کرده و با تهیه هندوانه، انار، آجیل، پخت لبو و باقالی به استقبال طولانی‌ترین شب سال می‌روند.
«شوچره» یا «شب چره» سنت قدیم گرگانی‌ها در شب چله
کلمه “شب‌چره” به معنای غذایی است که در شب، معمولاً قبل از خواب مصرف می‌شود در فرهنگ مردم قدیم گرگان به تنقلاتی که در آخرشب و دورهمی‌ها صرف می‌شود شب چره یا شوچره می‌گویند.
پشت زیک، مارمرده، پادرازی، رشته به رشته، نقل و نخودچی، گردو و دیگر موارد در کنار هنداونه و انار از تنقلاتی بود که بر سر سفره گرگانی‌های وجود داشت که همه نشانه‌هایی از هنرمندی زنان این سرزمین بوده است، این تنقلات هنوز هم در بسیاری از روستاهای گلستان با همان شیوه قدیم طپخ و در شب چله استفاده می‌شود.
تنقلات یلدایی در گلستان بسیار حکیمانه بوده و سعی شده در طبع سرد و گرم خوراکی‌ها تعادل ایجاد شود؛ برای اینکه جلوی سردی هندوانه گرفته شود تنقلاتی مانند پشت زیک و مارمرده که از کنجد و گردو درست می‌شد را بر سر سفرها می‌گذاشتند.
«برف دوشاب» یا «برف دیشو»
از خوردنی‌های مورد علاقۀ اهالی قدیم گرگان در روزها برفی « برف دوشاب » یا « برف دیشو » است، ننه کلان‌ها یا همان مادر بزرگ‌های قدیمی می‌گفتند اگر کسی برف دیشو بخورد تا سال دیگر مریض نشده و سرما نمی‌خورد! بعضی‌ها هم می‌گفتند برف اول و دوم را نباید خورد برف سوم مناسب‌تر است. شاید می‌خواستند از برف خوردن بچه‌ها جلوگیری کنند تا در اثر رفتن به میان برف و تماس با برف سینه پهلو نکنند و یا شاید نکتۀ بهداشتی نهفته در آن را دریافته بودند. زیرا برف اول آلودگی‌ها و گرد و خاک هوا را به همرا ه دارد. اما امروزه که بارش برف کمتر شده خوردن این خوراکی نیز به دست فراموشی سپرده شده است.
برای درست کردن برف دیشو، دوشاب یا شیره که با آب انگور پخته شده و غلیظ شده است را به صورت سس بر روی برف تمیز ریخته و آن را میل می‌کنند، شیره انگور در روزهای سرد برفی باعث بالا رفتن سوخت و ساز بدن و گرمای بدن می‌شود و از این طریق مقاومت بدن در برابر سرما بالا می‌رود
چکه بورش و چیستان گویی
شکوه جشن یلدا به کنار هم جمع شدن در خانه بزرگترها مانند پدربزرگ و مادربزرگ یا بزرگترین فردفامیل است که این امر ریشه در احترام به بزرگترها دارد.
در گذشته کودکان را در داخل اتاق کوچک جمع می‌کردند و آن‌ها را با بازی و خوردن تنقلات مشغول می‌کردند، بزرگترها هم زیر کرسی جمع شده و شاهنامه خوانی می‌کردند. مادربزرگ‌ها شعرهای شاد قدیمی می‌خواندند و کودکان با دست زدن و شادی کردن او را همراهی می‌کردند که به این کار چکه برش می‌گفتند.
شب یلدای عروس و داماد
در گلستان رسم است در دوران عقد خانواده داماد شب نشینی شب یلدا را در منزل خانواده عروس بگذراند. این مراسم که به آن شب چله‌ای نیز گفته می‌شود آداب خاصی دارد.
خانواده عروس سعی می‌کند تا حد توان خود مراتب مهمان نوازی و احترام در مقابل خانواده داماد را به جا آورد و خانواده داماد نیز با تقدیم هدیه و اصطلاحاً کادوی شب یلدا محبت و علاقه خود را به عروس خانم و خانواده‌اش ابراز می‌کند.
درباره علت مراسم شب چله‌ای بسیاری معتقدند در گذشته که مانند امروز راه‌های زیادی برای ارتباط و آشنایی هر چه بیشتر بین خانواده‌ها نبوده است مراسمی همچون شب یلدا بهانه‌ای می‌شد تا خانواده‌ها ساعت‌های طولانی در کنار هم بوده و فرصت بیشتری برای صحبت و آشنایی داشته باشند.
تازه عروس‌ها شب یلدا را یکی از خاص‌ترین شب‌ها برای خود می‌دانند چرا که در این شب مراسم دلنشین و جذابی برای عروس خانم‌ها برگزار می‌شود رسم جالبی که از گذشتگان به جا مانده است.
در این شب هدایایی زیبا از طرف خانواده داماد برای تازه عروس‌ها تدارک دیده می‌شود و به نیت مهمانی و شب نشینی به خانه عروس می‌روند و خانواده عروس نیز آماده میزبانی و پذیرایی از خانواده داماد می‌شوند.
هدایای یلدایی معمولاً ترکیبی از لباس، شیرینی، میوه و یک قطعه طلا است که به زیبایی و ذوق و سیلقه هرچه تمام خانواده داماد تزیین شده و تقدیم عروس خانواده می‌شود.
نوای موسیقی دوتار در طولانی‌ترین شب سال
طولانی‌ترین شب سال در میان قوم ترکمن با کمی تفاوت برگزار شده و در این شب اقوام درمنزل یکی از اقوام هنرمند خود زندگی جمع شده و با نوای موسیقی سنتی دوتار و نغمه‌های اصیل و غنی اشعار ترکمنی همچون اشعار مختومقلی فراغی این شب را جشن می‌گیرند.
خانواده‌های ترکمن در این شب طولانی دور اجه‌ها یا همان مادربرگ‌ها جمع شده و آن‌ها هم با صبر و حوصله داستان‌ها و افسانه‌های قدیمی را برای جوان ترها نقل می‌کنند.
ترکمنها در شب یلدا در کنار حافظ خوانی مختومقلی خوانی نیز دارند و بانوان قوم ترکمن با پخت شیرینی‌ها و غذاهای محلی مثل بشمه و چکدرمه سور و سات یک شب به یادماندنی را برای اعضای خانواده ایجاد کرده و با شادی به پیشواز زمستان می‌روند.
اخبار مشابه
اشتراک گذاری
ثبت دیدگاه
آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای الزامی علامت گذاری شده اند *نظرات (0)
هیچ نظری ثبت نشده است.