از زمانی که ساخته شدن یک اقتباس سینمایی از حماسه هومر توسط کریستوفر نولان تایید شد، فضای مجازی پر از تئوریها، احتمالات و عدم موفقیت یا موفقیت فیلم ادیسه شد و رسانههای زیادی تلاش کردند تا آینده این فیلم را پیشبینی و بررسی کنند. حال، اولین تریلر فیلم Odyssey به کارگردانی کریستوفر نولان منتشر شد و در اینترنت به سرعت سر زبانها افتاد.
نخستین تریلر این فیلم، تصاویری از مردم یونان باستان، لباسها، محیط و ابزار جنگی از جمله سلاحها و کشتیهای دریانوردی ارائه داد. همچنین در لحظهای شاهد بیرون آمد یک سیکلوپ (غول تک چشم باستانی) از غار بودیم. همچنان که این تریلر توانست به بازدید 27 میلیونی تنها در دو روز برسد، فضای مجازی پر شد از حواشی مربوط به این تریلر. بین مخاطبان دو دستگی ایجاد شد و عدهای فیلم را نیامده نقد کردند و عدهای همچنان اعتقاد دارند که قرار است یکی از بهترین اقتباسها را از افسانه هومر ببینند. با بررسی حواشی تریلر فیلم Odyssey همراه ویجیاتو بمانید.
دقت تاریخی؛ مسئله بزرگ مخاطبان از گذشته تا امروز
در طول تاریخ سینما، فیلمهای تاریخی بسیار زیادی ساخته شد که هر کدام بر اساس یک حماسه، رویداد تاریخی و یا جنگهای تاریخی بودند. وقتی خبر از ساخت یک فیلم تاریخی میآید، نخستین بحثی که پیرامون آن شکل میگیرد، میزان دقت تاریخی آن است؛ گویا یکی از ملاکهای ارزشگذاری فیلم همین دقت تاریخی است.
بخوانید: اولین تریلر فیلم The Odyssey منتشر شد
مخاطبان دوست دارند اقتباس مورد نظر را از نظر تاریخی دست نخورده و به همان گونه که بود تماشا کنند. برای چنین چیزی هم دلیل موجهی وجود دارد؛ اینکه ما دوست داریم درون دنیای گذشته غرق شویم و با تماشای فیلم سفر کوتاهی به فرهنگ، ظاهر و هنجارهای آن دوره داشته باشیم.
در مقابل، عدهای از مخاطبان وجود دارند که بیش از دقت تاریخی، بحث فیلم و درام برای آنها مطرح است. بر اساس دیدگاه این مخاطبان، آنها فیلم را تماشا نمیکنند که تاریخ را مرور کنند و متوجه شوند که در گذشته چه اتفاقی رخ داده، آنها فیلم را تماشا میکنند تا بتوانند درام را تجربه کنند و داستان آنها را به سوی خود بکشاند. این مخاطبان به سینما به شکل یک جلوهای از ذهن کارگردان نگاه میکنند نه یک مستند و بازگویی تاریخی.
به درازای عمر سینما، چنین دو دستگی میان مخاطبان وجود داشت. به محض انتشار یک فیلم تاریخی از جمله فیلمهایی چون Troy، Schindler’s List و Gladiator این دو دستگی میان مخاطبان شکل میگیرد و تا زمانی که فیلم در فضای مجازی ترند است، در مورد صحت تاریخی و عدم صحت تاریخی آن بحث میکنند.
بازسازی سینمایی افسانه هومر و خطرات احتمالی آن
ادیسه، یکی از مهمترین و با ارزشترین افسانههای هومر، نویسنده و شاعر یونانی است. به عقیده بسیاری از تاریخشناسان، از طریق این افسانه، خیلی از حقیقتهای تاریخی در مورد اعتقادات، فرهنگ و هنجارهای مردم یونان کشف شدند؛ بنابراین این افسانه، علاوه بر داشتن ارزش ادبی، ارزش تاریخی زیادی نیز دارد. اقتباس از چنین افسانهای مثل راه رفتن روی لبه تیغ میماند و قطعا نتیجه آن صفر یا صد میشود. یا تبدیل به یک اثر محبوب و دیدنی میشود که ارزش بارها تماشا کردن را دارد، یا تبدیل به یک اثر منفور میشود که ارزشهای تاریخی را زیر پا گذاشته و از نظر درام نیز حرفی برای گفتن ندارد.
پیش از ادیسه نولان، در سال 2004 ولفگانگ پترسن، فیلم Troy را بر اساس افسانه ایلیاد و جنگ تروآ ساخت. این فیلم به طور کلی بابت داشتن دقت تاریخی نسبتا دقیق توانست تحسین منتقدان و مخاطبان را به دست بیاورد. همچنین در گیشه توانست به رقم قابل توجهی برسد و درآمدزایی کند. اما عمده مخاطبان، از فیلم ناراضی بودند. آنها به این موضوع اشاره میکردند که فیلم درام کافی ندارد و نمیتواند احساسات خاصی را برانگیخته کند. از نظر یکی از کاربران، این فیلم صرفا بازنمایی بی روحی از افسانه هومر بود نه چیز دیگر.
اما منظور از تعریف نظر منتقدان و مخاطبان نسبت فیلم تاریخی Troy چی بود؟ در نهایت باید به این نتیجه رسید که دقت تاریخی نیز دلیلی بر موفقیت فیلم نیست. فیلم برای کشاندن مخاطبان به سینما و نگه داشتنشان روی صندلی نیاز به درام و عناصر سینمایی دارد. حال پیش از آنکه جهت خاصی به این مطلب بدهیم، بیایید حواشی اخیر فیلم Odyssey کریستوفر نولان را بررسی کنیم.
حواشی مربوط به تریلر جدید فیلم Odyssey
وقتی خبر ساخت فیلم Odyssey به کارگردانی کریستوفر نولان به گوش رسید، خیلی از مخاطبان سینما خوشحال شدند، چراکه قرار بود یک اقتباس حماسی از کارگردان مدرن و کاربلد ببینند. اما به مرور نگرانیهایی در مورد اینکه شاید نولان نتواند حماسه را طوری که لایق است روایت کند، به وجود آمد. با این حال، این عنوان همچنان به بازاریابی خود ادامه داد و سر و صدای زیادی به پا کرد.
تا اینکه حدود دو روز پیش، اولین تریلر رسمی فیلم Odyssey منتشر شد و جنجال زیادی در اینترنت به پا کرد. این تریلر چند نکته خاص داشت که خیلی در موردش در فضای مجازی حرف زده شد. اولین نکته در مورد زره مردم یونان و کلاهخود جنجالی شخصیت آگاممنون بود. در این تریلر، آگاممنون، یک کلاهخود مشکی مات با طراحی مدرن دارد که مخاطبان را شدیدا یاد نقاب بتمن و کلاهخود مگنیتو میاندازد.
این موضوع به شدت مورد انتقاد و حتی تمسخر قرار گرفت و عده خیلی زیادی فیلم را بابت این سهلانگاری در بازسازی زرههای یونانی تحریم کردند. آنها عقیده داشتند که کلاهخود یک فرمانده یونانی مثل آگاممنون، باید زنگ زده، خراب و پر از خط و خش باشد و نباید آنقدر تمیز و مرتب باشد.
یکی دیگر از موضوعاتی که مورد قضاوت مخاطبان قرار گرفت، ظاهر کشتیهای دریانوردی یونانیان بود. در تریلر، این کشتیها بیشتر به کشتیهای جنگی وایکینگی شباهت داشتند تا کشتی یونانی. در واقع مخاطبان به این نکته اشاره کردند که نولان درحال ساخت یک فیلم ابرقهرمانی از افسانه هومر است.
آیا دقت تاریخی در یک داستان تخیلی اهمیت دارد؟
اما در مقابل، عدهای مخاطبان دیگر هستند که در مقابل افراد منتقد قرار دارند. این مخاطبان عمدتا از طرفداران کریستوفر نولان و به طور کلی سینما قرار دارند. بیشتر آنها این عقیده را دارند که فیلمهای تاریخی لزوما نباید دقت تاریخی داشته باشند؛ چراکه باید بتوانند از طریق درام قدرتمند خود، احساس مخاطب را برانگیخته کنند.
آنها معمولا برای اثبات حرفشان از آثاری چون سریال Vikings و فیلم تاریخی Dunkirk مثال میزنند که با وجود نداشتن دقت تاریخی، همچنان آثاری محبوب و تماشایی هستند که داستان قدرتمندی دارند.
خیلی دیگر از این مخاطبان، این نظر را داشتند که منبع اقتباس، خود یک افسانه است؛ بنابراین چیزی به اسم دقت تاریخی وجود ندارد. صاحب اقتباس میتواند با خلاقیت خودش، عناصر خاصی را به نفع درام تغییر دهد و این موضوع هیچ ایرادی ندارد.
آنها به این موضوع اشاره کردند که ادیسه، یک داستان تخیلی است که در آن غولهای تک چشم و موجودات افسانهای حضور دارد؛ پس بنابراین، چیزی به اسم دقت تاریخی وجود ندارد و نولان میتواند برداشت منحصر به فرد خودش را از ادیسه به نمایش بگذارد.
یکی از کاربران توئیتر چنین دیدگاهی را با یک مثال از بازیهای ویدیویی منتقل کرد. بازی God of War که یکی از بهترین بازیهای ویدیویی سال 2018 است، داستان خدای جنگ یونانی را با اساطیر اسکاندیناوی ترکیب میکند. قطعا چنین چیزی هیچ دقت تاریخی از نظر افسانههای یونانی و اسکاندیناوی ندارد، اما موقعیت داستانی به قدر هماهنگ طراحی شده که به شدت جذاب است.
اما مخالفان این عقده، پاسخ جالبی به این نظر دادند. آنها به این موضوع اشاره کردند که سینما یک هنر بصری است. مخاطب باید بتواند از طریق عناصر واقعی فیلم، به داستان پیوند بخورد و آن را تجربه کند. این پیوند، از طریق رعایت عناصر تاریخی موقعیت داستان صورت میگیرد. وقتی این عناصر واقعی نباشند، قطعا پیوندی صورت نمیگیرد. حال فرق نمیکند که منبع اقتباس حماسه باشد یا واقعیت، در هر صورت در یک بستر خاص تاریخی روایت شده که باید جدی گرفته شود.
یادداشت
کریستوفر نولان، کارگردانی است که در طول کارنامه هنری خود، عموما فیلمهای موفق، پر فروش و ساختارشکنی دارد. این کارگردان یک تخصص مهم دارد: از بین بردن مرز بین واقعیت و تخیل. او در به تصویر کشیدن عناصر تخیلی به شکلی باورپذیر و رئال مهارت دارد و این موضوع را میتوان در آثاری مثل Inception, The Dark Knight و Interstellar مشاهده کرد.
اقتباس از افسانه ادیسه قطعا چنین جلوهای دارد. نولان قصد دارد اثری بسازد که منبع آن یک افسانه باستانی است. افسانهای که پر از عناصر تخیلی و غیر واقعی است و نولان مثل همیشه قصد دارد تا با ابزار معروف خود مثل دوربین آیمکس، این افسانه تاریخی را به شکلی واقعی به نمایش بگذارد.
بنابراین در این موضوع، بحث دقت تاریخی در اولویت بعدی قرار میگیرد و قبل از آن باید عناصری مثل درام، داستان و شخصیت پردازی را جدی بگیریم. چراکه سینما یعنی همین. فیلمهای هالیوودی و غیر هالیوودی زیادی افسانههای تاریخی را اقتباس کردند. حتی یک فیلم یونانی وجود دارد که عینا از اثر هومر اقتباس شده.
اما نولان قطعا قصد ندارد حماسه را صرفا بازگو کند. او میخواهد فیلمی ارائه دهد که پر از کششهای داستانی و عناصر باورپذیر است. بنابراین شاید در این مورد باید تجدید نظر کرد و به مهارتهای او در داستان گویی اعتماد کرد. انتظار یک مستند از یک رویداد تاریخی را نداشته باشید، بلکه منتظر یک فیلم سینمایی تخیلی برگرفته از حماسه هومر باشید که قرار است دید جدیدی نسبت به این افسانه ارائه دهد. نه دیدی که فیلم Troy پیش از این ارائه داده بود.
نظر کاربران توئیتر
در این بخش از مقاله، به چند مورد از نظرات مخاطبان در مورد تریلر رسمی فیلم ادیسه اشاره میکنیم:
ادیسه قرار نیست بر اساس تاریخ باشه رفیق! یه غول تک چشم توی فیلم هست!
Vixo
من خودم یکی از طرفداران پر و پا قرص نولان هستم، اما طراحی لباسها و انتخاب بازیگران این فیلم بیش از حد نگرانم کرده. ماجرای بدتر اینه که تهیهکنندگان فیلم ادیسه، یک مشاور متخصص ساخت زره یونانی مشهور استخدام کرده بودند ولی اصلا بهش توجه نکردند و در نهایت به این نتیجه رسیدند که نقاب بتمن رو با کلاهخود مگنیتو ترکیب کنن و چنین چیزی بسازن.
CinemaCopa
فیلم تروی یک شاهکار با داستانی تخیلی بود. فیلم گلادیاتور هم یک شاهکار بود و داستانی تخیلی داشت. اما به نظر میرسد ادیسه دارد این توهم واقعگرایی هنری را در هم میشکند، و این دقیقا همان نکتهای است که بسیاری از این فیلمبازهای ایرادگیر یا سایر کسانی که از طراحی افتضاح دفاع میکنند، متوجه آن نیستند.
اینکه فیلم خیالی است یا نه، اهمیتی ندارد. طراحی لباس و صحنهپردازی فیلمهای تروی و گلادیاتور باعث میشد شما حس و حال آن دوران را فارق از واقعیت داشتن آن واقعا تجربه کنید و توهم غوطهوری در دنیای فیلم حفظ میشد. طراحی لباس ادیسه شبیه فیلمهای مارول است و این مایه تاسف و شرمساری است که ما اینگونه به بزرگترین حماسه جهان ادای احترام میکنیم.
Giga
صادقانه بگم، از دیدن خشم و عصبانیت طرفداران پروپا قرص اساطیر یونانی-رومی که سر و وضع و لباسهای فیلم ادیسه رو به باد انتقاد میگیرن، لذت میبرم. اینا
همون کسایی هستند که اگر شما نحوه به تصویر کشیدن ایرانیها رو تو فیلمهایی مثل 300 شدیدا مورد انتقاد قرار میدادی، با بیخیالی میگفتن: رفیق، این داستان تخیلی است، بی خیال شو.
Cyrus II of Persia
سخن آخر
فیلم Odyssey به کارگردانی کریستوفر نولان قرار است در تاریخ 26 تیر سال 1405 منتشر شود و ما باید تا این تاریخ صبر کنیم تا ببینیم نولان دقیقا چه برداشتی از این حماسه تاریخی قرار است به مخاطبان ارائه دهد. شاید قدرت درام و داستان گویی آنقدر بالا باشد که مخاطبان دقت تاریخی را نادیده بگیرند. شاید هم این برداشت از حماسه شدیدا مورد انتقاد قرار بگیرد و فیلم دچار شکست شود. باید تا روز انتشار منتظر ماند.
