در طول محاصره ۸۷۲ روزه لنینگراد در اوایل دهه ۱۹۴۰ میلادی، ۹ نفر جان خود را در راه محافظت از یک کتابخانه از دست دادند. این کتابخانه برای کتاب نبود، بلکه برای بذرهایی بود که از سراسر دنیا جمعآوری شده بودند. این ۹ نفر، دانشمندان تغذیه بودند که بههمراه ۷۰۰,۰۰۰ نفر دیگر در اثر گرسنگی جان باختند. کتابخانهای که از آن محافظت میکردند، نخستین بانک بذر جهان بود، که پیشدرآمدی برای بانکهای ژن امروزی در سراسر دنیا محسوب شد.
بانکهای ژن، مخازن زیستی هستند که برای ذخیرهسازی مواد ژنتیکی مانند بذر و سلول استفاده میشوند. ریشههای این ایده به یک فرد روسی علاقهمند به گیاهان، به نام نیکولای واویلوف، بازمیگردد که رویای یک مرکز جامع برای جمعآوری بذرهای جهانی را داشت؛ جایی که پژوهشگران، دانشمندان و پرورشدهندگان بتوانند از آن برای مبارزه با قحطی بهره ببرند. واویلوف در طول عمر خود توانست ۱۱۵ مأموریت در ۶۴ کشور انجام دهد. او ۳۸۰,۰۰۰ نمونه برای بانک بذر در لنینگراد جمعآوری کرد و این بانک را به گنجینهی ارزشمند کشاورزی تبدیل نمود که بعدا نظر آلمانیها را جلب کرد. پس از محاصره نازیها و مرگ واویلوف در گولاگ، ایده او به چیزی بزرگتر تبدیل شد؛ یعنی حفظ تنوع ژنتیکی غذا و تغذیه جمعیت جهانی در مواجهه با بحران، جنگ و تغییرات اقلیمی.
امروزه صدها بانک ژن در سراسر جهان وجود دارد. استفان اشمیتز، مدیر اجرایی موسسه Crop Trust، میگوید: «تقریباً هر کشور بانک ژن ملی خود را دارد.» علاوه بر آن، بانکهای بسیار دیگری نیز وجود دارند. در موسسه Crop Trust، اشمیتز و همکارانش به حمایت از بانکهای ژن و بانکهای بذر (که مشابه بانک ژن هستند ولی تمرکز آنها روی بذر است) از طریق تأمین مالی، مدیریت، آموزش و فناوری میپردازند. با نزدیک شدن به یک قرن فعالیت، بانکهای ژن به بخش حیاتی آینده بشریت تبدیل شدهاند. در شرایط اضطراری گسترده، این بانکها حکم کشتی نوح ما را دارند.
بانکهای ژن خزانههایی از تنوع ژنتیکی هستند و نقش حفاظتی حیاتی در برابر قحطی دارند. به عنوان مثال، قحطی سیبزمینی ایرلند را در نظر بگیرید: اگر تمام کشاورزان تنها یک گونه سیبزمینی بکارند، یک تهدید مانند قارچ، ویروس یا حشره میتواند محصول یک کشور را بهطور کامل نابود کند. بانکهای ژن به عنوان کتابخانههای ژنتیکی مورد نظر واویلوف عمل کرده و پژوهش کشاورزی، پرورش گیاه و کشاورزی را تسهیل میکنند. هر کسی که به نمونهها نیاز دارد میتواند از بانک ژن درخواست کند. پرورشدهندگان گیاه و پژوهشگران ممکن است ویژگیهای ارزشمندی برای تغذیه یا مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی در مجموعهای دوردست پیدا کنند.
بانکهای ژن همچنین شبکههای ایمنی کشاورزی محسوب میشوند. در مناطقی که بلایای طبیعی یا جنگ رخ میدهد، بانکهای ژن حمایت اضطراری از کشاورزان فراهم میکنند. همچنین این بانکها میتوانند نسخههای پشتیبان از مجموعههای خود را به دیگر بانکها ارسال کنند تا در صورت بروز حادثهای، نمونهها محفوظ بمانند.
با توجه به آسیبپذیری بانکها در برابر قطعی برق، جنگ و مشکلات زیرساخت، سال ۲۰۰۸ کارشناسان طرح نهایی نسخه پشتیبان را اجرا کردند؛ یعنی ایجاد یک مرکز عظیم در قطب شمال، در منطقهای به نام Svalbard. یخ دائمی این منطقه تضمین میکند که حتی در صورت قطع برق، بذرها امن باقی بمانند. اکنون بانک جهانی بذر Svalbard بیش از ۱,۳۷۸,۲۳۸ نمونه بذر از تقریباً تمام کشورهای جهان را در خود جای داده و ظرفیت میلیونها نمونه دیگر نیز دارد.
بانکهای ژن نه تنها نقطه شروعی برای پژوهش و پرورش مدرن هستند، بلکه گاهی تنها راه کمک به کشاورزان پس از بلایای طبیعی و بحرانها محسوب میشوند.
