پشهها تقریبا در تمام کشورهای دنیا انسانها را نیش میزنند، اما این پرسش پیش میآید که آیا کشوری وجود دارد که هیچ اثری از این حشره خونخوار در آن نباشد؟ پاسخ مثبت است. تنها کشوری که پشه ندارد ایسلند است. در حالی که همسایگان آن مانند نروژ، اسکاتلند و گرینلند میزبان چندین گونه از پشهها هستند، ایسلند همچنان از حضور آنها خالی مانده است. البته باید یادآور شویم که قاره جنوبگان نیز فاقد پشه است، اما چون یک کشور محسوب نمیشود در این دستهبندی قرار نمیگیرد.
حال این پرسش مطرح میشود که چگونه ایسلند موفق شده بدون پشه باقی بماند؟ دانشمندان چندین فرضیه در اینباره ارائه کردهاند. یکی از نظریهها این است که پشهها هنوز به ایسلند نرسیدهاند. موقعیت جغرافیایی این کشور که به وسیله صدها کیلومتر اقیانوس از همسایگانش جدا شده، مانند یک سد طبیعی عمل میکند و مسیر پرواز این حشرات را بسیار دشوار میکند.
با این حال، پشهها از طریق هواپیما جابهجا میشوند. گیسلی گیسلاسون، استاد بازنشسته بومشناسی آبهای شیرین در دانشگاه ایسلند، این موضوع را زمانی تأیید کرد که توانست یک پشه را در پروازی از گرینلند به ایسلند به دام بیندازد. او همچنین توضیح داد که پشهها قادرند برای چندین ساعت روی جایگاه فرود هواپیماها حتی در شرایط سرمای شدید زنده بمانند.
پس اگر پشهها وارد ایسلند شدهاند، چرا نتوانستهاند جمعیت پایداری تشکیل دهند؟ گیسلاسون میگوید که نبود زیستگاه مناسب برای تخمگذاری چندان محتمل نیست، چراکه در نزدیکی فرودگاههای ایسلند تعداد زیادی برکه و زمین باتلاقی وجود دارد که برای تخمگذاری پشهها ایدهآل هستند. محتملترین دلیل، اقلیم سخت و غیرقابلپیشبینی این کشور است.
چرخه زندگی پشه شامل چهار مرحله است: تخم، لارو، شفیره (مشابه پیله کرم ابریشم) و حشره بالغ. پشههای بالغ تخمهای خود را روی سطح آب میگذارند. این تخمها به لارو تبدیل میشوند، سپس وارد مرحله شفیره میشوند و در نهایت پشه بالغ از آن بیرون میآید.
رابرت جونز، زیستشناس حشرات، میگوید که لاروهای پشه برای رشد نیازمند آب مایع غیر یخزده هستند. در مناطقی با سرمای شدید مانند بخشهایی از شمال کانادا، برخی گونههای پشه با توقف رشد در مرحله تخم میتوانند ماهها در آب یخزده دوام بیاورند. به گفته او، در نواحی گرمتر مانند بخشهایی از اروپای مرکزی، پشهها ممکن است زمستان را به صورت تخم یا لارو در آبگیرهایی که یخ نمیزنند سپری کنند یا به شکل بالغ در سوراخها و مکانهای محافظتشده پنهان شوند.
اما اقلیم ایسلند در میانه این شرایط قرار دارد. زمستانهای طولانی و چرخههای مکرر یخبندان و ذوبشدن در پاییز و بهار باعث میشود که سطح آب بارها یخ بزند و دوباره ذوب شود. این تغییرات مانع رشد طبیعی پشهها شده و تخمها و لاروها را پیش از رسیدن به مرحله بلوغ از بین میبرد و بنابراین تشکیل جمعیت پایدار بسیار دشوار میشود.
اگرچه استخرهای زمینگرمایی ایسلند در زمستان یخ نمیزنند، اما دمای آنها معمولا برای لاروهای پشههایی که به عرضهای جغرافیایی شمالی عادت دارند بیش از اندازه بالا است. علاوه بر این، ترکیب شیمیایی آبهای زمینگرمایی به احتمال زیاد شرایط مناسبی برای رشد پشهها فراهم نمیکند.
با وجود این، تغییرات اقلیمی ممکن است وضعیت کنونی را در آینده دگرگون کند. جونز یادآور شد که با گرمتر شدن فصلهای بهار و پاییز، مدت زمان بیشتری از آبهای سطحی بدون یخ باقی خواهد ماند و این شرایط میتواند زمینهساز تشکیل جمعیتهای دائمی پشه در ایسلند شود. ایمو هانسن، استاد زیستشناسی در دانشگاه ایالتی نیومکزیکو، نیز با این نظر موافق است. او گفت که در حال حاضر شاهد گسترش گونههای پشههای استوایی به سمت شمال ایالات متحده هستیم، پدیدهای که عمدتا ناشی از ملایمتر شدن زمستانها در آن منطقه است.
اگر روزی پشهها در ایسلند ساکن شوند، این نخستین بار نخواهد بود که منطقهای فاقد پشه چنین وضعیتی را از دست میدهد. هاوایی که دورافتادهترین مجمعالجزایر جهان است، تا سال ۱۸۲۶ کاملا بدون پشه بود، اما کشتیهای اروپایی و آمریکایی ناخواسته این حشرات را به آنجا آوردند. به دلیل شرایط آبوهوایی مطلوب هاوایی، پشهها به سرعت رشد کردند و سراسر جزایر را فرا گرفتند. بعدها تغییرات اقلیمی باعث شد این حشرات حتی به جنگلهای مرتفعتر هاوایی که زمانی برای آنها بسیار سرد بود نیز نفوذ کنند.
با وجود احتمال ورود پشهها به ایسلند، خطر استقرار گونههای ناقل بیماری مانند جنس آئدس که قادر به انتقال بیماریهایی همچون تب دنگی و چیکونگونیا هستند همچنان بسیار اندک است، چراکه این حشرات برای بقا به اقلیمهای استوایی و نیمهاستوایی نیاز دارند. جونز توضیح داد که اگرچه بخشهایی از جنوب اروپا با خطر فزاینده چنین بیماریهایی مواجهاند، اما مطالعات مدلسازی نشان میدهد که حتی تا سال ۲۰۸۰ بخش اعظم شمال اروپا برای انتقال تب دِنگی نامناسب باقی خواهد ماند.