شامپانزه‌ها در کنار بونوبوها نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده انسان‌ها به شمار می‌روند. در واقع، احتمالاً شنیده‌اید که گفته می‌شود انسان و شامپانزه‌ها ۹۸.۸% از DNA خود را با یکدیگر مشترک هستند.
با این حال پرسش اینجاست که آیا این ادعا کاملاً درست است و اساساً شباهت DNA چه مفهومی دارد؟ کارشناسان در گفتگو با Live Science توضیح داده‌اند که عدد ۹۸.۸% در شباهت میان ژنوم شامپانزه (Pan troglodytes) و انسان (Homo sapiens) در واقع بخش‌های کلیدی تفاوت میان این دو گونه را نادیده می‌گیرد.
DNA انسان و شامپانزه از چهار واحد اصلی یا نوکلئوتید تشکیل شده است: آدنین (A)، گوانین (G)، سیتوزین (C) و تیمین (T). ژنوم هر دو گونه را می‌توان همانند رشته‌ای از حروف A، C، G و T در نظر گرفت که طول آن نزدیک به ۳ میلیارد کاراکتر است. دیوید هاوسلر، استاد مؤسسه ژنومیک دانشگاه کالیفرنیا، سانتا کروز، گفت:
زمانی که پژوهشگران DNA انسان و شامپانزه را مقایسه می‌کنند، توالی این حروف در ژنوم هر دو گونه مشخص می‌شود و به دنبال بخش‌هایی می‌گردند که همپوشانی بالایی داشته باشد. سپس تعداد حروف یکسان در این نواحی شمرده می‌شود. این فرایند مشابه مقایسه یک نسخه بسیار طولانی از یک رمان با نسخه‌ای دیگر است که تنها اندکی ویرایش شده باشد.
پژوهش‌های اولیه نشان داده بودند که بیش از ۹۸% از ژنوم انسان و شامپانزه یکسان است. کیتی پولارد، مدیر مؤسسه گلداستون در حوزه علم داده و زیست‌فناوری در دانشگاه کالیفرنیا، سان‌فرانسیسکو، توضیح داد که این بدان معناست که در هر بخش از ژنوم انسان که شامپانزه دارای توالی متناظر باشد، به طور میانگین ۱ نوکلئوتید از هر ۱۰۰ نوکلئوتید (شامل یک A، C، T یا G) متفاوت است. هاوسلر همچنین اشاره کرد که میان انسان‌ها به طور درون‌گونه‌ای حدود ۹۹.۹% DNA مشترک است.
با این حال، رقم ۹۹% می‌تواند گمراه‌کننده باشد زیرا تنها بر بخش‌هایی از ژنوم تمرکز دارد که امکان هم‌ترازی مستقیم میان انسان و شامپانزه وجود دارد و بخش‌هایی که مقایسه آن‌ها دشوار است را نادیده می‌گیرد. توماس مارکس-بونه، رئیس گروه ژنومیک تطبیقی در مؤسسه زیست‌شناسی تکاملی (CSIC/UPF) بارسلونا، گفت:
بخش‌هایی از DNA انسان که در ژنوم شامپانزه معادل روشنی ندارند، حدود ۱۵% تا ۲۰% از کل ژنوم را تشکیل می‌دهند. برای نمونه، بعضی قطعات DNA در یک گونه وجود دارند ولی در دیگری حذف شده‌اند. این تغییرات به عنوان درج‌ها و حذف‌ها شناخته می‌شوند. در طی تکامل از یک نیاکان مشترک، بخش‌هایی از DNA در یک گونه شکسته و در جای دیگری از کروموزوم دوباره متصل شده‌اند.
بر همین اساس، اگرچه پژوهش‌های قدیمی‌تر شباهت ۹۸% تا ۹۹% را نشان می‌دادند، بررسی‌هایی که نواحی سخت‌تر برای هم‌ترازی را نیز در نظر می‌گیرند، این اختلاف را به حدود ۵% تا ۱۰% نزدیک می‌کند. مارکس-بونه گفت که اگر مناطق هنوز بسیار پیچیده و دشوار برای مقایسه با فناوری‌های کنونی را هم محاسبه کنیم، تفاوت واقعی احتمالاً بیش از ۱۰% خواهد بود.
پژوهشی در سال ۲۰۲۵ نشان داد که ژنوم‌های انسان و شامپانزه در یک مقایسه مستقیم و کامل تقریباً ۱۵% اختلاف دارند. اما اگر این روش مستقیم اعمال شود، حتی درون خود گونه‌ها نیز میزان تنوع قابل توجهی وجود دارد، به‌طوری که در میان شامپانزه‌ها این میزان به ۹% می‌رسد.
مارتین نوکام، شیمیدان در دانشگاه فنی مونیخ گفت که علی‌رغم این یافته‌ها، نزدیکی ژنتیکی میان انسان و شامپانزه همچنان پابرجاست. بیشترین تفاوت میان ژنوم انسان و شامپانزه در DNA غیرکدکننده قرار دارد؛ بخش‌هایی که دستور ساخت پروتئین خاصی را دربر ندارند و حدود ۹۸% ژنوم را شامل می‌شوند. کیتی پولارد توضیح داد که این مناطق غیرکدکننده حاوی نواحی تنظیمی هستند که مشخص می‌کنند چه زمانی، در کجا و چگونه پروتئین‌ها ساخته شوند. این نواحی همانند کلیدهایی عمل می‌کنند که تعیین می‌کنند ژن روشن باشد یا خاموش.
به همین دلیل، یک تغییر کوچک در ژنوم، به‌ویژه در این نواحی تنظیمی، می‌تواند به تفاوت‌های بزرگ در ویژگی‌ها منجر شود. هاوسلر خاطرنشان کرد که حتی تغییر اندکی در DNA می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای نحوه بیان آن داشته باشد و این تغییرات در بیان، به دگرگونی‌های بزرگ‌تر در فنوتیپ، یعنی ویژگی‌های ظاهری و زیستی همچون میزان پرمویی یا اندازه بدن، منجر شود.
در نتیجه، هرچند انسان‌ها و شامپانزه‌ها از یک جعبه‌ابزار ژنتیکی یکسان برخوردارند، چگونگی استفاده از این ابزارها تفاوت اصلی را ایجاد می‌کند. پولارد توضیح داد که انسان و شامپانزه در اصل از همان واحدهای سازنده یعنی پروتئین‌ها تشکیل شده‌اند، اما این واحدها به روش‌هایی متفاوت برای ساخت یک انسان در برابر یک شامپانزه به کار گرفته می‌شوند.
