راهنماتو- در قلب تهران و در دامنه کوه‌های زیبای دربند، یکی از خاص‌ترین مکان‌های تاریخی و فرهنگی ایران قرار گرفته است: قبرستان ظهیرالدوله. این مکان آرامگاه بسیاری از مشاهیر، هنرمندان و چهره‌های برجسته ایران است که با حضور در آن می‌توانید سفری متفاوت به گذشته داشته باشید.
در این راهنما، به بررسی تاریخچه، معماری، افراد به خاک سپرده شده و نکات بازدید از این مکان می‌پردازیم.
تاریخچه قبرستان ظهیرالدوله
قبرستان ظهیرالدوله در اواخر دوره قاجار توسط علی خان ظهیرالدوله، یکی از رجال برجسته این دوره و داماد ناصرالدین‌شاه، تأسیس شد. علی خان ظهیرالدوله که از اعضای برجسته سلسله صوفیه بود، این مکان را ابتدا به عنوان مکانی برای گردهمایی‌های صوفیان و درویشان بنا کرد. اما با گذشت زمان، این قبرستان به محلی برای دفن شخصیت‌های برجسته فرهنگی، هنری و اجتماعی ایران تبدیل شد.
وقتی که علی‌خان ظهیرالدوله در روز جمعه ششم تیر ۱۳۰۳ خورشیدی (بیست و چهارم ذیقعده ۱۴۴۲ قمری) در اثر سکته قلبی در باغ خود در جعفرآباد شمیران درگذشت در این مکان به خاک سپرده شد. پس از دفن ظهیرالدوله، مریدانش، این گورستان قدیمی و خانقاه را «آرامگاه ظهیرالدوله صفاعلی» خواندند.
محل دفن ظهیرالدوله صفاعلی، درست در زیر درختی بود که داغداغان نامیده می‌شد و ظهیرالدوله صفاعلی در طی ایام حیات خود، اغلب در سایه همین درخت می‌نشست. وی قبل از دفن، به وسیله مولوی رشتی که بعدها خود او هم در همین‌جا دفن گردید، تغسیل گردید و انجمن اخوت، این قبرستان عمومی را محصور ساخته و قبرستان (ظهیرالدوله صفاعلی) نامیدند.
از آنجا که ظهیرالدوله صفاعلی مورد قبول اکثر طبقات اجتماعی بود، بسیاری از هنرمندان، سیاست‌مداران و دانشمندان وصیت کردند در این آرامگاه دفن شوند و به همین جهت، متولیان خانقاه و مریدان ظهیرالدوله صفاعلی، از جهت فروش زمین‌های مقبره، عواید سرشاری به دست آوردند.
از سال‌های ۱۳۴۰ به بعد دفن اموات در این مجموعه ممنوع شد و دفن افراد در سال‌های ۴۰ تا ۵۰ با اجازه‌نامه خاص و آن هم به صورت محدود انجام می‌شد. آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله صفاعلی در سال ۱۳۵۸ (سرلشکر علی نشاط) انجام شده‌است.
بیشتر بخوانید: ۴ تا از مرموزترین قبرستان های ایرانی که هیچ‌کس جرات ندارد برود
معماری و فضای قبرستان
قبرستان ظهیرالدوله برخلاف بسیاری از آرامستان‌های مدرن، فضایی کاملاً سنتی و دل‌نشین دارد. این مکان با درختان بلند، گل‌های خوشبو و آرامشی که در آن جریان دارد، احساس ارتباطی عمیق با گذشته را به بازدیدکنندگان القا می‌کند. سنگ قبرها عموماً طراحی‌های زیبا و منحصربه‌فردی دارند که نشان‌دهنده احترام به افراد دفن‌شده است.
ورودی قبرستان ساده و بی‌آلایش است، اما با عبور از آن، فضای معنوی و آرامی شما را دربر می‌گیرد. سنگ‌نوشته‌های تاریخی و اشعار حک‌شده بر روی برخی سنگ‌ها، بازتابی از فرهنگ غنی و هنر ایرانی هستند.
افراد معروف دفن‌شده در قبرستان ظهیرالدوله
پس از خود ظهیرالدوله که در سال 1303 در این گورستان به خاک سپرده شد، ایرج میرزا که اشعارش در دوره مشروطیت بسیار اثرگذار بود و او را تبدیل به اولین پیشگامان ایجاد تغییرات در شعر فارسی می‌کرد، در سال ۱۳۰۴ در گورستان ظهیرالدوله دفن شد.
بعد از او، در سال ۱۳۰۵ نوبت به درویش خان رسید. یک هنرمند نامی در عرصه موسیقی که تصنیف بهار دلکش از معروف‌ترین ساخته‌های اوست.
قبرستان ظهیرالدوله بدن ترتیب میزبان بسیاری از چهره‌های برجسته ایران شد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
رهی معیری: شاعر برجسته و غزلسرای معاصر ایران.
فروغ فرخزاد: شاعر معاصر و از تأثیرگذارترین زنان شاعر ایران.
درویش‌خان: موسیقی‌دان و نوازنده برجسته تار.
قمرالملوک وزیری: اولین خواننده زن ایرانی که آثار او همچنان جاودانه است.
لطفعلی صورتگر: شاعر و نویسنده برجسته دوره معاصر.
ملک الشعرای بهار: شاعر نامدار
حسین یاحقی: رهبر ارکستر
حبیب سماعی: پدر سنتور نوازی نوین ایران
داریوش رفیعی: خواننده
روح الله خالقی: موسیقی دان برجسته
این افراد تنها بخشی از مشاهیر دفن‌شده در این مکان هستند که هر کدام داستان و اثری ماندگار در تاریخ ایران دارند.
چرا باید از قبرستان ظهیرالدوله بازدید کنید؟
آشنایی با مشاهیر ایران: آشنایی با زندگی و آثار شخصیت‌های برجسته دفن‌شده در این مکان.
فضای آرام و دل‌نشین: محیطی آرام برای تفکر، عکاسی و آرامش ذهن.
ارتباط با تاریخ: قدم زدن در این مکان، شما را به گذشته و تاریخ فرهنگی ایران پیوند می‌دهد.
اطلاعات بازدید از قبرستان ظهیرالدوله
آدرس: تهران، خیابان دربند، خیابان ظهیرالدوله.
ساعات بازدید: این مکان معمولاً در ساعات محدود و با هماهنگی قبلی باز است. توصیه می‌شود پیش از بازدید، اطلاعات دقیق‌تری از مدیریت این مکان دریافت کنید.
هزینه ورودی: هزینه‌ای ناچیز ممکن است برای بازدید دریافت شود.
نکات مهم برای بازدیدکنندگان
احترام به مکان: به دلیل ماهیت معنوی و تاریخی قبرستان، رعایت سکوت و احترام الزامی است.
زمان مناسب بازدید: بهترین زمان بازدید، ساعات ابتدایی روز است که محیط خلوت‌تر و دل‌نشین‌تر است.
عکاسی با اجازه: در صورت تمایل به عکاسی، حتماً از مدیریت مکان کسب اجازه کنید.
جاذبه‌های نزدیک به قبرستان ظهیرالدوله
بام تهران: مکانی عالی برای تماشای منظره تهران و پیاده‌روی در هوای پاک.
دربند: یکی از زیباترین مناطق گردشگری تهران با رستوران‌ها و کافه‌های جذاب.
کاخ سعدآباد: مجموعه‌ای از کاخ‌های تاریخی با باغ‌های وسیع و موزه‌های دیدنی.
جمع‌بندی
قبرستان ظهیرالدوله، یکی از خاص‌ترین جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی تهران است که با حضور در آن می‌توانید ارتباطی عمیق با تاریخ و فرهنگ ایران پیدا کنید. بازدید از این مکان، فرصتی بی‌نظیر برای علاقه‌مندان به تاریخ، ادبیات و هنر ایران خواهد بود.
